عبادت امام

حقيقت عبادت تعظيم و طاعت خدا و چشم پوشي از غير اوست، بزرگترين فضيلت نفس ستايش مقام الوهيت و تقرب جستن بساحت قدس ربوبي است، عبادت اگر با شرايط خاص خود انجام شود مقام بسيار بزرگ و افتخار آميزي است چنانکه از پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله بوسيله کلمه عبد تجليل شده و قبل از عنوان رسالت عبوديت او قيد گرديده است:

«اشهد ان محمدا عبده و رسوله.»

براي سير مراتب کمال بهترين وسيله پيشرفت، تهذيب و تزکيه نفس است که راه عملي آن با عبادت حقيقي صورت ميگيرد. انجام عبادت تنها براي رفع تکليف نيست بلکه وسيله نمو عقل، و موجب تعديل و تنظيم قواي وجودي است که نفس را از آلودگيهاي مادي باز ميدارد، بهترين وجه عبادت انجام امري است که بدون ريا و سمعه بوده و صرفا براي خدا باشد و در اين شرايط است که صفت تقوي ظهور ميکند و بدون آن انجام عبادات مقبول نيفتد.

تقوي و ورع انحراف از جهان مادي و فاني بوده و توجه بعالم روحانيت و بقاء است و ايمانيکه بزيور تقوي آراسته شود ايمان حقيقي است و در اثر اخلاص در عبادات، شخص را بمرحله يقين ميرساند.

با توجه به این نکات، علي عليه السلام در ايمان و تقوي و زهد و عبادت و يقين منحصر بفرد بود در اين مورد پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله فرمود:

«لو ان السموات و الارض وضعتا في کفة و وضع ايمان علي في کفة لرجح ايمان علي»

«اگر آسمانها و زمين در يک کفه ترازو و ايمان علي در کفه ديگر گذاشته شوند بطور حتم ايمان علي بر آنها فزوني ميکند.»

علي عليه السلام با عشق و حب قلبي خدا را عبادت ميکرد زيرا عبادت او براي رفع تکليف نبود بلکه او محب حقيقي بود و جز جمال دلرباي حقيقت چيزي در نظرش جلوه‏گر نميشد.

علي عليه السلام در تقواي ديني و عبادت چنان کوشا بود که پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله در پاسخ کساني که از تندي علي عليه السلام در نزد وي گله ميکردند فرمود: علي را ملامت نکنيد زيرا او شيفته خدا است.

علي عليه السلام هنگاميکه مناجات ميکرد و مشغول نماز ميشد گوشش نمي‏شنيد و چشمش نميديد و زمين و آسمان، دنيا و مافيها از خاطرش فراموش ميشد و با تمام وجود توجه خود را بمبدأ حقيقت معطوف ميداشت چنانکه مشهور است در يکي از جنگها پيکان تيري بپايش فرو رفته و بقدري دردناک بود که نميتوانستند آنرا بيرون بياورند وقتيکه بنماز ايستاد بيرون کشيدند و او متوجه نشد!

علي عليه السلام هنگام وضو گرفتن سراپا ميلرزيد و لرزش خفيفي وجود مبارکش را فرا ميگرفت و چون در محراب عبادت ميايستاد رعشه بر اندامش ميافتاد و از خوف عظمت الهي اشگ چشمانش بر محاسن شريفش جاري ميشد، سجده‏هاي او طولاني بود و سجده‏گاهش هميشه از اشگ چشم مرطوب.

   ابو درداء که يکي از اصحاب پيغمبر صلي الله عليه و آله است گويد در شب تاريکي‏از نخلستاني عبور ميکردم آواز کسي را شنيدم که با خدا مناجات ميکرد چون نزديک شدم ديدم علي عليه السلام است و من خود را در پشت درخت مخفي کردم و ديدم که او با خوف و خشيت تمام با آهنگ حزين مناجات ميکرد و از ترس آتش سوزان جهنم گريه مينمود و بخدا پناه برده و طلب عفو و بخشش مينمود و آنقدر گريه کرد که بي حس و حرکت افتاد! گفتم شايد خوابش برده است نزديکش رفتم چون چوب خشگي افتاده بود او را تکان دادم حرکت نکرد گفتم حتما از دنيا رفته است شتابان بمنزلش رفتم و خبر مرگ او را بحضرت زهرا عليها السلام رسانيدم فرمود مگر او را چگونه ديدي؟ من شرح ما وقع گفتم، فاطمه عليها السلام گفت او نمرده بلکه از خوف خدا غش نموده است.

علي عليه السلام علاوه از نمازهاي واجبي نوافل را نيز انجام ميداد و هيچوقت نماز شب آنحضرت ترک نميشد حتي در موقع جنگ نيز از آن غفلت نمي‏نمود، در ليلة الهرير نزديکي‏هاي صبح بافق مينگريست ابن عباس پرسيد مگر از آنسو نگراني داراي آيا گروهي از دشمنان در آنجا کمين کرده‏اند؟ فرمود نه ميخواهم ببينم وقت نماز رسيده است يا نه!

حضرت علي بن الحسين عليهما السلام که از کثرت عبادت و سجده‏هاي طولاني بکلمه سجاد و زين العابدين ملقب شده بود در برابر سؤال ديگران که چرا اينقدر مشقت و رنج بر خود روا ميداري فرمود:

«و من يقدر علي عبادة جدي علي بن ابي طالب؟

کيست که بتواند مثل جدم علي عليه السلام عبادت کند؟

ابن ابي الحديد بنحو ديگري اين مطلب را بيان کرده و مينويسد بعلي بن الحسين عليهما السلام که در مراسم عبادت بنهايت رسيده بود عرض کردند که عبادت تو نسبت بعبادت جدت بچه ميزان است؟ فرمود عبادت من نسبت بعبادت جدم مانند عبادت جدم نسبت بعبادت رسول خدا صلي الله عليه و آله است. »

«از ام سعيد کنيز آن حضرت پرسيدند که علي عليه السلام در ماه رمضان بيشتر عبادت ميکند يا در ساير ماه‏ها؟

کنيز گفت علي عليه السلام هر شب با خداي خود به راز و نياز مشغول است و براي او رمضان و ديگر اوقات يکسان است.»

وقتي که آنحضرت را پس از ضربت خوردن از مسجد بخانه مي‏بردند نگاهي بمحل طليعه فجر افکند و فرمود اي صبح تو شاهد باش که علي را فقط اکنون (بحکم اجبار) دراز کشيده مي‏بيني!

ابن ابي الحديد گويد: «عبادت علي عليه السلام بيشتر از عبادت همه کس بود زيرا او اغلب روزها روزه دار بود و تمام شبها مشغول نماز حتي هنگام جنگ نيز نمازش ترک نميشد، او عالمي بود با عمل که نوافل و ادعيه و تهجد را بمردم آموخت.»

علي عليه السلام موقع نماز در برابر مبدأء وجود با دل پاک و توجه تام ميايستاد و براز و نياز مشغول ميشد عبادت و پرستش او مانند اشخاص ديگر نبود زيرا هر کسي بنا بهدف خاصي که دارد خدا را عبادت ميکند چنانکه خود آنحضرت فرمايد:

«ان قوما عبدوا الله رغبة فتلک عبادة التجار، و ان قوما عبدوا الله رهبة فتلک عبادة العبيد، و ان قوما عبدوا الله شکرا فتلک عبادة الاحرار»

«گروهي از مردم خدا را از روي ميل و رغبت (باميد نعمتهاي بهشت) بندگي کردند پس اين نوع عبادت عبادت تاجران است، عده اي هم از ترس (آتش دوزخ) خدا را عبادت کردند اين هم عبادت بندگان است و گروهي ديگر خدا را براي سپاسگزاري عبادت کردند و اين عبادت آزادگان است.»

و خود آن حضرت به پيشگاه خداي تعالي عرض ميکند:

«الهي ما عبدتک طمعا للجنة و لا خوفا من النار بل وجدتک مستحقا للعبادة.»

«خدايا من ترا بطمع بهشت و يا از ترس جهنم عبادت نميکنم بلکه ترا مستحق‏و سزاوار پرستش يافتم.»

هر فردي حتي هر ذي روحي بنا بغريزه حب ذات هميشه در صدد دفع ضرر و جلب منفعت است و تنها علي عليه السلام بود که عبادت را بدون جلب نفع (بهشت) و دفع ضرر (دوزخ) صرفا براي خداوند بجا ميآورد! و اينگونه خلوص در عبادت از يقين او سرچشمه ميگرفت يقيني که بالاتر از آنرا نميتوان پيدا نمود زيرا آن جناب بمرحله نهائي يقين رسيده بود چنانکه خود فرمايد:

 «لو کشف الغطاء ما ازددت» يقينا! اگر پرده برداشته شود من چيزي بيقين خود نمي افزايم!

علي عليه السلام خود را مانند موجي در اقيانوس حقيقت مستغرق ساخته بود و تمام فکر و ذکر و حرکات و سکنات او همه از حقيقت خواهي وي حکايت ميکرد.

علي عليه السلام در تزکيه و تهذيب نفس، و سير مراتب کماليه وجود يگانه و بي‏نظير و لوح ضميرش چون جام جهان نما بود، او به هر چه نگاه ميکرد خدا را ميديد چنانکه فرمود:

«ما رايت شيئا الا رايت الله قبله و معه و بعده.»

چيزي را نديدم جز اينکه خدا را پيش از آن و با آن و پس از آن مشاهده کردم.

علي عليه السلام مي فرمود: «لم اعبد ربا لم اره». عبادت نکردم بخدائي که او را نديدم! پرسيدند چگونه خدا را ديدي؟ فرمود با چشم دل و بصيرت، نه باغ ديده ظاهري.

علي عليه السلام در مقابل عظمت خدا و مبدء هستي خود را ملزم بخضوع و خشوع ميديد و دعاها و مناجاتهاي او روشنگر اين مطلب است.

دعاي کميل که بيکي از اصحاب خود (کميل بن زياد) تعليم فرموده است يکي از شاهکارهاي روح بلند و ايمان قوي و يقين ثابت آنحضرت است که در فقرات آن معاني عالي و بديع در قالب الفاظي شيوا و عباراتي کاملا رسا ريخته شده است، گاهي در برابر رحمت واسعه حق سر تا پا اميد گشته و زماني قدرت و جبروت خدا چنان بيم و هراسي در دل او افکنده است که بي اختيار بحال تضرع و خشوع افتاده‏است. همچنين دعاي صباح و نيايشهاي ديگر وي که هر يک حاوي مراتب سوز و گداز بيم و اميد، توجه و خلوص او ميباشد.

وقتي ضرار بن ضمره بر معاويه وارد شد معاويه گفت علي را برايم وصف کن! ضرار پس از آنکه شمه‏اي از خصوصيات اخلاقي آنحضرت را براي معاويه بيان نمود گفت شبها بيداري او بيشتر و خوابش کم بود در اوقات شب و روز تلاوت قرآن ميکرد و جانش را در راه خدا ميداد و در پيشگاه کبريائي او اشک ميريخت و خود را از ما مستور نميداشت و کيسه‏هاي طلا از ما ذخيره نمي‏نمود، براي نزديکانش ملاطفت و بر جفا کاران تند خوئي نميکرد، موقعيکه شب پرده ظلمت و تاريکي ميافکند و ستارگان رو بافول مينهادند او را ميديدي که در محراب عبادت دست بريش خود گرفته و چون شخص مار گزيده بخود مي‏پيچيد و مانند فرد اندوهگيني (از خوف خدا) گريه ميکرد و ميگفت اي دنيا! آيا خود را بمن جلوه داده و مرا مشتاق خود ميسازي؟ هيهات مرا بتو نيازي نيست و ترا سه طلاق داده‏ام که ديگر مرا بر تو رجوعي نيست! سپس مي فرمود آه از کمي توشه و دوري سفر و سختي راه! معاويه گريه کرد و گفت اي ضرار بس است بخدا سوگند که علي چنين بود خدا رحمت کند ابو الحسن را!

عبادت علي عليه السلام منحصر بنماز و روزه و انجام ساير فرايض مذهبي نبود بلکه تمام حرکات و سکنات او عبادت بود زيرا در حديث آمده است که (انما الاعمال بالنيات) و چون نيت آنجناب در تمام حرکات و سکناتش ابتغاء مرضات الله بود لذا تمام اعمال و اقوال او در همه حال عبادت خدا محسوب ميشود و اين خود يکي از موجبات تفوق و فضيلت وي بر همگان ميباشد.